Ribadumia é un dos nove concellos da comarca de O Salnés, situado ao oeste da provincia de Pontevedra e limítrofe cos concellos de Vilanova de Arousa, Meis, Meaño e Cambados. Ocupa unha superficie de 19 kilómetros cadrados, sendo o segundo municipio con menor extensión despois da Illa de Arousa. A pesar de non contar cunha gran extensión, o municipio é moi rico en canto a entidades de poboación, con trinta e seis núcleos dispersos nas súas seis parroquias: Barrantes, Besomaño, Leiro, Lois, Ribadumia e Sisán, nas que xa residen arredor de 5.100 habitantes. Estamos ante un concello novo e vital, onde a media de idade (42,50 anos) é inferior a galega e a española, e onde a taxa de nenos supera o 10% da poboación con arredor de 600 nenos.
 

Orixe e historia

Esta área xeográfica formou parte da provincia de Santiago dende comezos do século XII. Nese momento as terras de Ribadumia, como outras moitas do Salnés, foron doadas por Ramiro Muñiz, sobriño de Gelmírez, á igrexa de Santiago. Esta distribución mantívose ata a división constitucional decretada polas Cortes de Cádiz en 1812, onde se establecía que os alcaldes, rexidores e procuradores tiñan que nombrarse por elección dos pobos. Ata ese momento, a organización parroquial estaba baseada nos cotos e xurisdicións do Antigo Réxime, que eran de patrimonio señorial. Deste xeito, o que hoxe en día son as parroquias de Ribadumia, Besomaño e Leiro dependían da xurisdición de Fefiñáns, co señorío do conde de Fefiñáns; a actual parroquia de Sisán correspondía a xurisdición de San Tomé do Mar, co señorío do marqués de Monte Sacro; a de Lois correspondía á de Vilanova de Arousa, con señorío do arcebispo de Santiago, e a de Barrantes estaba repartida entre a xurisdición de Vilanova e a de Vilagarcía de Arousa, con señorío do marqués de Vilagarcía.

A pesar do decreto de 1812, o proceso de constitución dos novos concellos non comezou ata 1835 por mor de diversos atrancos políticos. No caso de Ribadumia, as dificultades foron maiores, pois tivo que esperar ata 1841 para constituírse como concello propio e adquirir a configuración parroquial e a denominación actual, cuxo topónimo bebe do río que nutre os seus terreos: o Umia.

Se falamos de historia, tamén temos que destacar sucesos e personaxes importantes do Concello, no que podemos sinalar unha curiosa vinculación de Ribadumia coa política. En primeiro lugar, cabe destacar o Pacto de Barrantes do 25 de setembro de 1930, previo á II República Española. Nese momento, no pazo de Barrantes reuniuse un grupo de destacados intelectuais e políticos galegos que, cedendo nas súas posicións ideolóxicas, asinaron un pacto no que se falaba da autonomía plena como a solución dos problemas de Galicia. En segundo lugar, cabe destacar a figura de Raúl Alfonsín, que chegou a ser Presidente da República Arxentina despois de que o seu pai, veciño de Ribadumia, emigrase ao país lationoamericano.

   

Cuna arqueolóxica

Se por algo destaca Ribadumia é pola súa riqueza arqueolóxica e patrimonial. Nos seus terreos atopamos abundantes restos da cultura castrexa, como son o monte do Castro e o Con dás Sete Pías, dos que xa falamos en edicións anteriores da revista. O Monte do Castro é un xacemento galaico-romano de escavación recente e pouco coñecida moi característico da Idade do Ferro. O poboado ten documentado varias estruturas funcionais como trece cabanas, unha gran casa-patio e unha muralla, ademais de miles de pezas, moitas delas de cerámica. O castro foi obxecto dunha ocupación e re-ocupación densa desde o século IV a. C. ata o século I d. C, pero foi finalmente arrasado polos invasores romanos. Nestes últimos anos intensificouse a investigación arqueolóxica por parte da Deputación de Pontevedra, atopándose máis de 100.000 pezas arqueolóxicas que están expostas no Museo de Pontevedra. Entre estas pezas, atopouse o mango dunha espada, tamén chamada puñal de antena, que segundo as primeiras análises sería elaborada entre os séculos II e I antes de Cristo.

Tamén son numerosos, como en toda a comarca, os petroglifos e os rastros deixados polos romanos e as posteriores invasións árabes e viquingas. Da época romana atopáronse restos de cerámica en diversos lugares e a evidencia de vilaes e vicus, de feito o topónimo de Besomaño fai referencia a unha delas. Do tempo dos suevos temos restos na igrexa de Leiro e do medievo son case todas as igrexas das que se conservan muros, canzorros, baldaquinos, sartegos, etc.

En canto a edificios arquitectónicos importantes temos que mencionar o pazo Quinteiro dá Cruz, situado en pleno val do Salnés, na parroquia de Lois. Trátase dun edificio do século XVIII en estilo neoclásico. Nos exteriores do pazo destaca o alpendre porticado cunha antiga lareira no seu interior, dous hórreos e un cruceiro do século XVIII, pombal, capela e fontes ornamentais. O elemento máis destacado do pazo é o seu xardín, repleto de camelias e especies exóticas. Tamén en Pontearnelas consérvase a magnífica ponte de Santo Alberte, de orixe medieval aínda que reformada en tempos do rei Felipe II. Era un elemento fundamental no camiño real de Caldas a Sanxenxo, que servía tamén ás comunicacións entre Pontevedra e as vilas da banda sur da ría de Arousa.

Excepcional entorno rural

Co río Umia como eixe do concello, Ribadumia conta cun marabilloso entorno paisaxístico que é reflexo da súa tradición rural. Son numerosos os arroios, fontes, muíños, lavadoiros, roteiros... que na actualidade recupérase grazas aos traballos de recuperación etnográfica. O roteiro dos Muíños de Barrantes forma parte do Roteiro dá Pedra e dá Auga, o máis importante da nosa comarca. Trátase dun roteiro que transcorre polas beiras do río Armenteira, desde os muíños de Barrantes, pasando polos muíños de Serén e a Aldea Labrega, en Meis, para chegar ata o Mosteiro da Armenteira.

Ribadumia é sen lugar a dúbidas un excelente lugar para vivir e levar unha vida tranquila, pero tamén para elexir como destino turístico de referencia. É perfecto para aqueles que queren gozar dun entorno natural privilexiado en pleno corazón de O Salnés.